6 Xét Nghiệm Chẩn Đoán Lao Phổi Phổ Biến Hiện Nay
Lao phổi là một bệnh lý nhiễm trùng do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, ảnh hưởng chủ yếu đến phổi nhưng có thể lan rộng ra các bộ phận khác của cơ thể. Đây là một trong những căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm và phổ biến trên toàn thế giới. Việc phát hiện và chẩn đoán kịp thời lao phổi là rất quan trọng để điều trị hiệu quả và phòng ngừa lây lan trong cộng đồng. Dưới đây là các xét nghiệm chẩn đoán lao phổi phổ biến và ứng dụng của chúng trong thực tế.
1. Xét Nghiệm Đờm (Xét Nghiệm Tìm Vi Khuẩn Lao)
Xét nghiệm đờm là một trong những phương pháp chính để chẩn đoán lao phổi. Bệnh nhân sẽ được yêu cầu khạc đờm vào buổi sáng sớm sau khi thức dậy. Sau đó, mẫu đờm sẽ được gửi đi xét nghiệm để kiểm tra sự hiện diện của vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis. Đây là xét nghiệm đặc hiệu để xác định bệnh lao phổi.
Các phương pháp xét nghiệm đờm phổ biến bao gồm:
- Nuôi cấy vi khuẩn: Đờm được cấy trong môi trường đặc biệt để phát hiện sự phát triển của vi khuẩn lao. Đây là phương pháp chẩn đoán chính xác nhưng có thể mất nhiều tuần.
- Xét nghiệm PCR (Polymerase Chain Reaction): Đây là phương pháp xét nghiệm gen giúp phát hiện DNA của vi khuẩn lao trong mẫu đờm. Xét nghiệm PCR có độ nhạy cao và cho kết quả nhanh chóng.
- Xét nghiệm Ziehl-Neelsen (Nhuộm Acid-Resistant Bacilli – AFB): Đây là phương pháp nhuộm tiêu chuẩn giúp quan sát vi khuẩn lao dưới kính hiển vi. Nếu vi khuẩn lao có mặt, chúng sẽ hiện lên màu đỏ trong mẫu đờm đã nhuộm.
Ưu điểm:
- Phát hiện trực tiếp vi khuẩn lao trong đờm.
- Có thể áp dụng cho nhiều đối tượng, đặc biệt là những người có triệu chứng điển hình của lao phổi.
Nhược điểm:
- Kết quả có thể âm tính dù bệnh nhân đang mắc lao, đặc biệt là ở những trường hợp có ít vi khuẩn hoặc lao ngoài phổi.
- Đối với xét nghiệm nuôi cấy, thời gian chờ kết quả lâu.
2. Chụp X-Quang Phổi
Chụp X-quang phổi là một trong những phương pháp hình ảnh thường được sử dụng để phát hiện các tổn thương phổi do lao. Mặc dù không thể chẩn đoán lao một cách trực tiếp, nhưng X-quang phổi có thể giúp phát hiện những tổn thương đặc trưng của bệnh lao, chẳng hạn như tổn thương mô phổi hoặc những ổ viêm.
Các dấu hiệu lao phổi trên X-quang có thể bao gồm:
- Các vết mờ hoặc nốt nhỏ ở phổi.
- Tổn thương mô phổi dạng nốt, xơ hoặc hang (các ổ chứa mủ).
- Dày lên các mô phổi, dấu hiệu của viêm hoặc u hạch.
Ưu điểm:
- Cung cấp hình ảnh trực quan về tình trạng phổi của bệnh nhân.
- Dễ thực hiện và có sẵn trong các cơ sở y tế.
Nhược điểm:
- Không phải lúc nào cũng có thể phân biệt rõ ràng giữa lao phổi và các bệnh lý khác (ví dụ như ung thư phổi, viêm phổi).
- Cần kết hợp với các xét nghiệm khác để chẩn đoán chính xác.
3. Xét Nghiệm Tuberculin (Test Mantoux)
Xét nghiệm Tuberculin, hay còn gọi là test Mantoux, là một phương pháp kiểm tra phản ứng miễn dịch của cơ thể với vi khuẩn lao. Xét nghiệm này không chẩn đoán được lao phổi trực tiếp, nhưng giúp phát hiện những người đã từng nhiễm vi khuẩn lao, dù họ có triệu chứng hay không.
Cách thực hiện:
- Một lượng nhỏ dịch chứa protein tinh khiết của vi khuẩn lao được tiêm dưới da.
- Sau 48-72 giờ, bác sĩ sẽ kiểm tra vùng tiêm để xem có sự phản ứng (sưng đỏ) hay không.
Ưu điểm:
- Phát hiện những người đã từng tiếp xúc với vi khuẩn lao hoặc đã bị nhiễm lao.
- Phù hợp để tầm soát trong cộng đồng.
Nhược điểm:
- Kết quả có thể dương tính giả nếu bệnh nhân đã tiêm vắc-xin BCG hoặc đã từng bị nhiễm vi khuẩn lao nhưng không mắc bệnh lao phổi.
- Không thể phân biệt được giữa người nhiễm lao tiềm ẩn và người mắc lao phổi.
4. Xét Nghiệm Máu (Test T-Spot và QuantiFERON-TB)
Xét nghiệm máu như QuantiFERON-TB và T-Spot là những phương pháp chẩn đoán lao mới hơn, được sử dụng để phát hiện phản ứng miễn dịch của cơ thể đối với vi khuẩn lao. Những xét nghiệm này giúp phát hiện lao tiềm ẩn (khi người bệnh không có triệu chứng nhưng đã tiếp xúc với vi khuẩn lao).
- QuantiFERON-TB: Là một xét nghiệm máu đo lường mức độ phản ứng của tế bào T với các protein đặc hiệu của vi khuẩn lao.
- T-Spot: Tương tự như QuantiFERON-TB, nhưng sử dụng phương pháp đếm số lượng tế bào T kích thích bởi vi khuẩn lao.
Ưu điểm:
- Giúp phát hiện lao tiềm ẩn mà không cần xét nghiệm đờm hoặc chụp X-quang.
- Không bị ảnh hưởng bởi việc tiêm vắc-xin BCG như test Mantoux.
Nhược điểm:
- Không thể chẩn đoán lao phổi cấp tính.
- Chi phí cao và không phải lúc nào cũng có sẵn ở các cơ sở y tế.
5. Chẩn Đoán Lao Qua Các Phương Pháp Mới: Xét Nghiệm GeneXpert MTB/RIF
GeneXpert MTB/RIF là một xét nghiệm nhanh chóng và chính xác để phát hiện vi khuẩn lao và đồng thời xác định tính kháng thuốc của vi khuẩn lao (kháng rifampicin). Phương pháp này có thể phát hiện lao phổi trong vòng 2 giờ sau khi lấy mẫu đờm và giúp chẩn đoán sớm, từ đó bắt đầu điều trị kịp thời.
Ưu điểm:
- Xét nghiệm nhanh chóng, kết quả trong vòng vài giờ.
- Phát hiện vi khuẩn lao và khả năng kháng thuốc.
Nhược điểm:
- Chi phí cao hơn so với các xét nghiệm truyền thống.
- Cần thiết bị và công nghệ chuyên biệt để thực hiện.
6. Chẩn Đoán Lao Qua Nội Soi Phế Quản (Bronchoscopy)
Trong một số trường hợp, khi các xét nghiệm thông thường không cho kết quả rõ ràng hoặc khi bệnh nhân có triệu chứng không điển hình, bác sĩ có thể chỉ định nội soi phế quản. Phương pháp này giúp quan sát trực tiếp niêm mạc phế quản và thu thập mẫu mô hoặc đờm để xét nghiệm.
Ưu điểm:
- Giúp lấy mẫu từ các khu vực mà xét nghiệm đờm không thể tiếp cận được.
- Có thể phát hiện tổn thương trong phế quản hoặc các mô xung quanh.
Nhược điểm:
- Là một thủ thuật xâm lấn, có thể gây khó chịu hoặc biến chứng cho bệnh nhân.
- Chi phí và yêu cầu kỹ thuật cao.
Kết Luận
Chẩn đoán lao phổi chính xác là yếu tố quan trọng giúp việc điều trị hiệu quả và ngăn ngừa sự lây lan của bệnh. Các xét nghiệm chẩn đoán lao phổi ngày nay rất đa dạng, từ các phương pháp đơn giản như xét nghiệm đờm, chụp X-quang, đến các xét nghiệm hiện đại như GeneXpert MTB/RIF và xét nghiệm máu. Việc chọn lựa phương pháp phù hợp tùy thuộc vào triệu chứng, tình trạng của bệnh nhân và sự có sẵn của các thiết bị xét nghiệm tại cơ sở y tế. Chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời là chìa khóa để chiến thắng bệnh lao.
